ონის ჰესების კასკადი

სააქციო საზოგადოება „ონის კასკადის“ მიერ საქართველოს მთავრობასთან გაფორმებული მემორანდუმის მიხედვით, მდ. რიონზე იგეგმება ორ საფეხურიანი, მდინარის ბუნებრივ ჩამონადენზე მომუშავე ჰესების კასკადის მშენებლობა და შემდგომი ექსპლუატაცია, ჯამური დადგმული სიმძლავრით 206,16 მგვტ.

შპს „გამა კონსალტინგის“ მიერ შესრულებულ გარემოზე ზემოქმედების შეფასებაში (გზშ) ვკითხულობთ, რომ დაგეგმილი საქმიანობა ითვალისწინებს მდ. რიონის ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალის ათვისებას ზღ.დ 1095,5 – 669,2 მ ნიშნულებს შორის მოწყობილი ჰიდროტექნიკური ნაგებობის საშუალებით (წყალსაცავის გარეშე). პირველი საფეხური (ონი 1 ჰესი) განლაგებულია ზღ.დ. 1095,5-832,1 მ ნიშნულებს შორის, ხოლო მეორე საფეხური (ონი 2 ჰესი) 832,1-669,2 მ ნიშნულებს შორის.

მდ. რიონის ხეობა კავკასიონის სამხრეთ ფერდობზე ვრცელდება სოფ. ტვიშამდე. რეგიონი ხასიათდება რთული გეოლოგიური და ტექტონიკური აგებულებით, ეროზიულ-აკუმულაციური პროცესების აქტიური მიმდინარეობით, რელიეფის თანამედროვე ვერტიკალური დიფერენცირებული მოძრაობით.
რეგიონი ტექტონიკურად დაძაბულია. რიონ-ჭანჭახის გრაბენის ამგებელი ქვედა იურული ნალექები კავკასიონის ღერძული კრისტალური ნალექებისაგან ღრმა რღვევის ხაზით არის გამოყოფილი. ხოლო სამხრეთით ცარცულ და იურულ ნალექებს შორის ცოცხალი რღვევის ხაზი გადის. მდინარეების რიონისა და ჭანჭახის ხეობების ფსკერზე სიღმითი ეროზიული პროცესებია განვითარებული. ხეობის ფერდობებზე განლაგებულია მძლავრი, აქტიური ღვარცოფული აუზები, რომელთა მოქმედებაც ხშირად წყალმოვარდნების პროვოცირებას იწვევს.
ონის ქვემოთ ხეობა ასიმეტრიულია. მისი მარჯვენა ფერდობი ძლიერ ციცაბოა, მარცხენა კი გაშლილია. მდ. რიონი ძირითადად მარჯვენა ფერდობის ძირში მიედინება. ხეობის ასეთი მორფოლოგია მარცხენა ფერდობზე მოქმედი მეწყრების და ღვარცოფების მოქმედებით არის განპირობებული.
სხვადასხვა მიმართულების რღვევის ხაზების გადაკვეთას უკავშირდება 1991 წლის 29 აპრილის ძლიერი მიწისძვრა,რომლის ინტენსივობამაც 9 ბალი შეადგინა (მიეკუთვნება დამანგრეველ კატეგორიას) და რელიეფში საკმაოდ დიდი ცვლილებები გამოიწვია.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადი ხდება თუ სეისმურად რაოდენ აქტიურია საკვლევი რეგიონი. გარემოზე ზემოქმედების შეფასებაში კი მხოლოდ ვარაუდის დონეზეა გაჟღერებული, რომ რეგიონის ტექტონიკური და სეისმური დაძაბულობა გავლენას არ იქონიებს ჰესის მშენებლობასა და ექსპლუატაციაზე. ყოველივე ამის შემდეგ პროექტით გათვალისწინებულია ონი 1 ჰესის 12,5 კმ და ონი 2 ჰესის 9,3 კმ სიგრძის წყალმიმყვანი გვირაბების მშენებლობა ხეობის მარჯვენა ფერდობში, დასახლებული პუნქტების თავზე (სოფლები: უწერა, ნიგავზები, ფარავნეში, ნაკიეთი, ლაგვანთა, ნიგვზნარა).აღნიშნული მონაკვეთები აგრეთვე წარმოადგენს აქტიური ღვარცოფების მოქმედების კერას, რომელთაც ყოველწლიურად დიდი რაოდენობით მყარი ნატანი ჩამოაქვთ ხეობის ფსკერზე და რომელსაც შემდგომ მდინარე რიონი რეცხავს, წყლის ძირითადი მასის გვირაბში გაშვებისა და მყარი ნატანის დაგროვების შემთხვევაში არსებობს წყალმოვარდნების გახშირების საშიშროება.

ყოველწლიურად საქართველოს მდინარეების მიერ შავ ზღვაში საშაულოდ ჩაიტანება 28272,8 ათასი ტონა მყარი მასალა. აქედან 94,5% მოდის ისეთ დიდ მდინარეებზე, როგორიცაა ბზიფი, კოდორი, ენგური, რიონი, ჭოროხი. მხოლოდ მდინარე რიონს ყოველწლიურად საშუალოდ 7770 ათასი ტონა მყარი მასალა ჩააქვს ზღვაში.
მდინარეთა კალაპოტებში ჰიდროტექნიკური ნაგებობების მშენებლობა, უპირველეს ყოვლისა - კაშხლებისა და დამბების, მკვეთრად ამცირებს მდინარეთა მყარი ნატანის ჩამონადენს და არღვევს სისტემის - ზღვა - ნაპირი - მდინარე ბუნებრივ ბალანსს. ამის შედეგად ზღვის ტალღების საუკუნებრივი ნაპირის დამანგრეველი პროცესი შეიძლება უფრო ინტენსიური გახდეს, რასაც ონის კასკადის მშენებლობაც შეუწყობს ხელს.

სამშენებლო დერეფანი ძირითადად წარმოადგენს მაღალი კონსერვაციული ღირებულების მქონე ტერიტორიას. ჰესების კასკადის მშენებლობა და ექსპლუატაცია გარდაუვლად მოახდენს უარყოფით პირდაპირ თუ ირიბ გავლენას ბიოლოგიურ სამყაროზე და ზოგადად ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსებში მიმდინარე პროცესებზე.
მშენებლობის პროცესში დაგეგმილია 4212 ერთეული ხე-მცენარის გარემოდან ამოღება. მათ შორის, ნაძვი - 355, ქართული მუხა - 125, სოჭი - 81 ერთეული. მცენარეული საფარის განადგურება გამოიწვევს ისედაც აქტიური, ზიანის მომტანი ეგზოდინამიკური პროცესების კიდევ უფრო გააქტიურებას და ლანდშაფტების პერცეფციული ღირებულების გაუარესებას, რაც მეტ-ნაკლებად უარყოფითად იმოქმედებს რეგიონში მზარდი ტურისტული პოტენციალის განვითარებაზე.

ფაუნის წარმომადგენელთაგან გავლენის არეალში ექცევიან საქართველოს წითელი ნუსხით დაცული ისეთი სახეობები, როგორიცაა: მურა დათვი, წავი, ფოცხვერი, მთის არწივი, ბატკანძერი და ა.შ. ჰესების კასკადის მშენებლობისა და ექსპლუატაციის პროცესში გაიზრდება ცხოველთა სამყაროზე შეწუხების ფაქტორთა ზემოქმედება, შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს გარკვეულ სახეობათა საცხოვრბელი გარემოს განადგურებას, რაც ცხადია, უარყოფითად იმოქმედებს აქ მობინადრე პოპულაციების მდგომარეობაზე.

მშენებლობის არეალში მოქცეული ტერიტორიის მაღალ კონსერვაციულ ღირებულებაზე მიანიშნებს, აგრეთვე აქ არსებული გეგმარებითი დაცული ტერიტორიები და ზურმუხტის ქსელის კანდიდატი უბნების არსებობა.
რაჭა-ლეჩხუმ-ქვემო სვანეთის გეგმარებითი ეროვნული პარკის საზღვრის უშუალო სიახლოვეს იგეგმება ონი 1 ჰესის სათავე ნაგებობის მოწყობა, ხოლო ერთ-ერთი უბნის ქვეშ დაგეგმილია სადერივაციო გვირაბის გატარება.

აუცილებელია ამ შემთხვევაში გათვალისწინებულ იქნეს იმ სახელმწიფოთა გამოცდილება, რომელთა ენერგომომარაგებაში ჰიდრორესურსებს წამყვანი როლი უჭირავს, თუმცა ეკონომიკური პოტენციალის მნიშვნელოვანი ნაწილი გამორიცხულია ათვისების სქმებიდან. გამოყენების სქემებიდან გამორიცხვას ექვემდებარება მდინარეთა ის მონაკვეთები და ხეობები, სადაც ჰიდროტექნიკური ნაგებობების მშენებლობა მნიშვნელოვნად დააზიანებდა ეკოლოგიურ სისტემას, საფრთხე შეექმნებოდა ბუნებისა და ისტორიულ ძეგლებს, დაირღვეოდა ისტორიულად ჩამოყალიბებული ადამიანის კულტურულ-სოციალურ-სამეურნეო გარემო. ზოგიერთ ქვეყანაში, გამორიცხვის საფუძველს, ამ უბნების განსაკუთრებული სამეცნიერო ინტერესიც წარმოადგენს. მაგალითად, ნორვეგიაში, აღნიშნული მიზეზებით ეკონომიკური პოტენციალიდან, რომელიც 175,3 მლრდ კვტ.საათს შეადგენს 20%-ზე მეტი ამოღებულია ათვისების სქემებიდან.

ონის ჰესების კასკადი განვითარების ყველა ეტაპზე დიდ ზეგავლენას იქონიებს სოციალურ გარემოზე, ადგილობრივი მოსახლეობის ყოფა-ცხოვრებაზე. ორივე საფეხურის სათავე ნაგეობობები და ძალური კვანძები ქუთაისი-ალპანა-მამისონის საავტომობილო გზის უშუალო სიახლოვესაა განლაგებული, სწორედ ამ გზის გამოყენებითაა შესაძლებელი კურორტ შოვში მოხვედრა, მაღალმთიან ჭიორასა და ღებთან დაკავშირება, მშნებლობის პროცესი შეაფერხებს გზით სარგებლობას და პრობლემას შეუქმნის კურორტ შოვში არსებული ტურისტული ინფრასტრუქტურის ფუნქციონირებას. ჰესების მშენებლობისა და ექსპლუატაციის პროცესში შეუძლებელი იქნება მდ. რიონზე საჯომარდო ტურების მოწყობა, რომელიც დღეს ესეოდენ პოპულარობით სარგებლობს და ადგილობრივი მოსახლეობისათვის პოტენციური შემოსავლის წყაროს წარმოადგენს. მოსალოდნელია ონის მუნიციპალიტეტში არსებული მძიმე დემოგრაფიული სიტუაციის კიდევ უფრო გამძაფრება, უარყოფითი სტიქიური პროცესების გააქტიურებისა და გვირაბების დაზიანების შემთხვევაში განადგურების საფრთხე ემუქრება აქ არსებულ სოფლებს, ისედაც მცირემიწიანი რაჭა კიდევ უფრო მიუახლოვდება მოსახლეობისაგან დაცლის საშიშროებას.

არსებითია ის, რომ კომპანიის მხრიდან მოსახლეობა წინასწარ ინფორმირებული არ ყოფილა, რაც ნორმების დარღვევაა და დამატებით კითხვის ნიშნებს აჩენს. რატომ ჩქარობს კომპანია ასე პროექტის დაწყებას? თანაც ახალი რეგულაციების უგულველყოფით. არც ეკონომიკური ასპექტებია მკაფიოდ დასაბუთებული, თუ რა სარგებელს მოუტანს პროექტი ადგილობრივ მოსახლეობას, რეგიონს და მთლიანად ქვეყანას, არის თუ არა იგი რენტაბელური. დღეს მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა მშენებლობის წინააღმდეგია.

ყველა ამ პრობლემური ფაქტორიდან გამომდინარე, პირველადი შეფასებით შეიძლება დავასკვნათ, რომ ონის ჰესების კასკადის მშენებლობა არ არის მიზანშეწონილი.

ბელოვეჟის ტყის კრიზისი

ბელოვეჟის ტყე, რომელიც ბელარუსისა და პოლონეთის ტერიტორიაზე ვრცელდება, ერთ-ერთი უკანასკნელი ნაწილია უძველესი რელიქტური ტყეებისა, რომლებიც წარსულში ევროპის ვაკეებს ფარავდა. ეს ტყე 800 ევროპული ბიზონის თავშესაფარია. ბიზონები ევროპის ყველაზე მსხვილ ძუძუმწოვრებს წარმოადგენენ. იუნესკოს ეგიდით 1976 წელს ტყის ბაზაზე (პოლონურ ნაწილზე) შეიქმნა ბელოვეჟის ბიოსფერული ნაკრძალი, ხოლო 1993 წელს ბელარუსის მონაკვეთზე ბელოვეჟის ტევრის ბიოსფერული ნაკრძალი. ამ უკანასკნელის ფართობი 2015 წლის მონაცემებით 2,162 კვადრატულ კილომეტრს შეადგენდა. 2014 წელს ორ დაცულ ტერიტორიას შორის საზღვარი გაიხსნა და შეიქმნა ბელოვეჟის ბუნებრივი მემკვიდრეობის უბანი, რომელიც საერთო ჯამში 141,885 ჰექტარ ტერიტორიას ფარავს.

ბელოვეჟის ტყემ მნიშვნელოვანი დანაკარგები განიცადა პირველი მსოფლიო ომის მიმდინარეობისას. 1915 წელს იგი დაისაკუთრა გერმანულმა არმიამ. ცხადია, ამ პერიოდში ადგილი ჰქონდა ბრაკონიერობას, მოკლულ იქნა სულ მცირე 200 ბიზონი, ათასობით ირემი და გარეული ღორი, გარდა ამისა ტყის გავლით გაიყვანეს 200 კილომეტრიანი რკინიგზა, რომელიც ადგილობრივ ინდუსტრიას ემსახურებოდა. ყოველივე ამან გასტანა 1919 წლის თებერვლამდე, ვიდრე ტერიტორია ხელში არ ჩაიგდო პოლონეთის არმიამ. თუმცა უკვე გვიანი აღმოჩნდა,  უკანასკნელი ბიზონი მოკლეს ერთი თვით ადრე.

1923 წლისათვის გაირკვა, რომ მხოლოდ 54 ევროპული ბიზონი გადარჩა სხვადასხვა ზოოპარკში, თუმცა არც ერთი პოლონეთში. 1929 წელს პოლონეთის მთავრობამ შეისყიდა ოთხი ბიზონი, მათ შორის დასავლეთ კავკასიიდან (სადაც ბიზონი მოგვიანებით გადაშენდა რამდენიმე წელიწადში). ცხადია, ეს ინდივიდები განეკუთვნებოდნენ მცირედ განხვავებულ კავკასიურ ქვესახეობას (Bison bonasus caucasicus). რეინტროდუქციამ გაამართლა და 1939 წლისათვის უკვე 16 ბიზონი ბინადრობდა ბელოვეჟის დაცულ ტერიტორიაზე.

1941 წელს ტყე ისევ გერმანელების ოკუპაციაში მოექცა. ამავდროულად იგი გახდა თავშესაფარი მრავალი პოლონელი და საბჭოელი პარტიზანისა, რომლებიც აქტიურად იდევნებოდნენ გერმანელების მიერ. რამდენიმე საფლავი დღემდეა ტერიტორიაზე შემორჩენილი. 1944 წელს ტყე კვლავ გაათავისუფლა წითელმა არმიამ. ომის შემდეგ ტყის ნაწილი გაიყო პოლონეთსა და საბჭოურ ბელარუსს შორის. პოლონურ ნაწილზე შენარჩუნდა დაცული ტერიტორია, ხოლო ბელარუსის მონაკვეთი გადაეცა სახალხო მეურნეობას.

 მიუხედავად ყველაფრისა, ტყის საკმაოდ დიდი მასივები მაინც გადარჩა და ევროპაში ველური ბუნების ერთ-ერთ უკანასკნელ თავშესაფრად მოგვევლინა, მაგრამ ბელოვეჟის მდიდარი და მეტად რთული ისტორია ამით არ მთავრდება - ტყე თავისი ისტორიის განმავლობაში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი განსაცდელის წინაშე სწორედ დღეს დგას!

2016 წელს პოლონეთის გარემოს დაცვის მინისტრმა (ყოფილი მეტყევე) მხარი დაუჭირა ბელოვეჟის ტყეში მერქნის მოპოვების გასამმაგებას. კიდევ უფრო უარესი ისაა, რომ 2017 წელს მან შეცვალა კანონმდებლობა, რათა რაიმე სახის დაბრკოლება არ შექმნოდა ტყეების გაჩეხვას, როგორც სახელმწიფო ფონდის მიწებზე, ისე კერძო საკუთრებაში. ამის შედეგად მთელი ქვეყნის მაშტაბით მასიურად დაიწყო ხე-ტყის დამზადება.  სახელმწიფოს მიერ მართული ტყეები აღარ არიან ვალდებულნი დაიცვან ევროკავშირის რეგლამენტი სახეობების სამართლებრივი დაცვის შესახებ.

მეცნიერები მიიჩნევენ, რომ დღეის მონაცემებით ბელოვეჟი არის თავშესაფარი 11,000-დან 25,000-მდე სახეობისათვის. ზუსტი რიცხვის დასახელება მეტად რთულია. როგორც აღინიშნა, ეს ერთ-ერთი უკანასკნელი ადგილია ევროპაში სადაც ბიზონი, ფოცხვერი, იშვიათი ფრინველები შეიძლება იხილო თავიანთ ბუნებრივ ჰაბიტატში.

გაზრდილი მერქნის მოპოვება არა მარტო ევროპულ რეგულაციებს არღვევს, ის კაცობრიობას ართმევს უძველესი და ფასდაუდებელი ტყის მემკვიდრეობის უფლებას. ევროპის უმაღლესმა სასამართლომ უბრძანა პოლონეთს, შეწყვიტოს ხე-ტყის მოპოვება, მანამდე კი ათასობით აქტივისტი გრინფისიდან და სხვა არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან ყოველდღე საკუთარ სიცოცხლეს რისკავს ტყის დასაცავად. მთავრობამ არაერთხელ გამოიყენა ძალა, თუმცა ისინი მაინც მედგრად ეღობებიან მძიმე ტექნიკას და არ აძლევენ ტყის განადგურების საშუალებას.

სამწუხაროა, რომ დღეს კაცობრიობა ჯერ კიდევ ვერ აცნობიერებს თუ რაოდენ მოწყვლადია ბუნებრივი გარემო და მისი რესურსები, რომ ბუნების წიაღში სეირნობა და ესთეტიკური ტკბობა, რომელიც ესეოდენ მნიშვნელოვანია სულიერი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, თანდათან ფუფუნება ხდება თანამედროვე ადამიანისათვის. მიუხედავად წინ გადადგმული გარკვეული ნაბიჯებისა მდგომარეობა ბევრად არ განსხვავდება ინდუსტრიალიზაციის საწყისი პერიოდისგან, როდესაც ხდებოდა რესურსების მტაცებლური მოპოვება მაქსიმალური ეკონომიკური სარგებლის მიღების მიზნით, ფაქტი სახეზეა. ბელოვეჟის უნიკალური ეკოსისტემის მომავალი კი კვლავ ბუნდოვანი რჩება.

ჰაერის გაბინძურებასთან დაკავშირებული პროცესები და მოვლენები

                                       (c) ნიკა ტყეშელაშვილი, თსუ - გეოგრაფიის დეპარტამენტი

ატმოსფეროს სარესურსო და გარემოშემქმნელი მნიშვნელობა. ატმოსფერო დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობის აუცილებელი პირობაა. ადამიანს საკვების გარეშე შეუძლია იცოცხლოს ორ თვემდე, წყლის გარეშე ერთ კვირამდე, უჰაეროდ კი მხოლოდ რამოდენიმე წუთი ძლებს. იგი არეგულირებს და განსაზღვრავს ჩვენი პლანეტის ჰავას, მის წიაღში ხდება ამინდის ჩამოყალიბება. ატმოსფერო წარმოადგენს ბიოსფეროს საციცოცხლო თერმორეგულატორს, მის გარეშე დედამიწის ზედაპირზე ტემპერატურის დღეღამური რყევა (ამპლიტუდა) მიაღწევდა 200 გრადუსს ცელსიუსის სკალით (დღისით +100, ღამით -100), რომელსაც ცოცხალი არსება ვერ გაუძლებდა. ასევე იგი იცავს ბიოსფეროს მეტეორიტების "წვიმისაგან" და მავნე რადიაციისაგან (უპირველესად ოზონის გარსი), არეგულირებს ტენიანობას და წნევას.

atmosferos haeri aqtiur monawileobas Rebulobs geografiul garsSi mimdinare procesebSi. is gansazRvravs msoflio okeanis wylis cirkulacias da wylis brunvas geografiul garsSi.

Zalian didia atmosferos mniSvneloba msoflio ekonomikaSi: atmosferuli warmoSobisaa klimaturi resursebi, rac Tavis mxriv, gansazRvravs wylis resursebis warmoqmnas, niadagis nayofierebas. Nniadag-klimaturi resursebi gansazRvravs biomasis ganviTarebis potencials. atmosfero warmoadgens planetarul sahaero _ satransporto komunikacias, romlis funqcionireba araviTar danaxarjebs ar moiTxovs.

atmosferos Tanamedrove gazobrivi Semadgenloba (Jangbadiani atmosfero) warmoiqmna geografiuli garsis xangrZlivi geologiuri ganviTarebis procesSi. masTan ki uSualod aris dakavSirebuli cocxali bunebis warmoSoba.

atmosferuli haeri, rogorc fizikuri sxeuli praqtikulad gamouleveli bunebrivi resursia, magram Tanamedrove epoqaSi Zlieri anTropogenuri gabinZureba, mas Tvisobrivi gamolevis saSiSroebas uqadis.

atmosferos Tanamedrove ekologiuri mdgomareoba, misi gabinZurebis ZiriTadi wyaroebi. Tanamedrove samecniero-teqnikuri progresis epoqaSi msoflio meurneobis kolosalurma masStabebma, upirvelesad mineraluri sawvavis (naxSiris, navTobis, bunebrivi airis) moxmarebis, agreTve sawarmoebis da transportis (qarxnebSi, fabrikebSi, TboeleqtrosadgurebSi, atomur eleqtrosadgurebSi, avto, sahaero da wylis transportze, komunalur meurneobaSi da sxv.) giganturma moculobam gamoiwvia atmosferos Zlieri gabinZureba (damtverianeba), gamonabolqvi da gamonafrqvevi myari da gazobrivi nivTierebebiT.

atmosferoSi arsebuli mtveri aris bunebrivi da anTropogenuri (sawarmoo) warmoSobis. pirveli atmosferos mudmivi Semadgenelia, igi ekologiurad usafrTxoa miuxedavad misi warmomqmneli wyaroebis simravlisa (qanebis da niadagis gamofitva, vulkanizmi, xanZrebi, mtvriani qariSxlebi, aorTqleba okeanis zedapiridan, kosmosuri mtveri da sxv.). bunebrivi mtveri garkveulwilad, dadebiT rols asrulebs rig procesebSi, xels uwyobs wylis orTqlis kondensacias da naleqebis warmoqmnas, STanTqavs mzis pirdapir radiacias, cocxal organizmebs icavs mzis saziano gamosxivebisagan da sxv.

atmosferos anTropogenuri damtverianeba mniSvnelovan zegavlenas axdens klimatur pirobebze. sxvadasxva meqanikuri Sedgenilobis mtveri iWreba atmosferos fenebSi da gavlenas axdens, rogorc mokletalRovan ise grZeltalRovan radiaciaze. gamoangariSebulia, rom atmosferoSi yovelwliurad xvdeba 300-400 mln t. anTropogenuri aerozoluri masa, rac mowmendil amindSi pirdapir radiacias amcirebs daaxloebiT 6%-iT, es ki Seesatyviseba jamuri radiaciis 1% -iT Semcirebas (budiko, 1977).

saqalaqo dasaxlebisa da samrewvelo centrebis arealSi atmosferoSi arsebul bunebriv mtvers emateba mravali saxeobis sawarmoo (anTropogenuri) mtvrisa da mavne gazebis kolosaluri raodenoba, rac iwvevs mis gabinZurebas, Tanmxlebi uaryofiTi movlenebiT.

cnobilia, rom atmosferoSi arsebuli mtvridan kosmosur mtvris wilad modis 1%, dedamiwaze ki dRe-RameSi 10 000 t kosmosuri mtveri vardeba. eolur mtverze ki modis 70%, romlis raodenoba wlidan wlamde izrdeba; vulkanuri warmoSobis mtverma XIX saukuneSi daaxloebiT 230 kub. km (520 mrd t) Seadgina. marto vulkan krakataus mtveri dedamiwis irgvliv vrceldeboda 120 ^km/_sT siCqariT, ramac atmosferos gamWirvaloba 3-4%-iT Seamcira da 5 wlis ganmavlobaSi iwmindeboda.

ekologiuri TvalsazrisiT, gadamwyveti mniSvneloba aqvs ara TavisTavad gamabinZurebeli nivTierebebis arsebobas haerSi, aramed maTi koncentraciis dones (raodenobas). Aaqedan gamomdinare, atmosferos gabinZurebaSi igulisxmeba ekologiuri situacia, romlis drosac haerSi moxvedrili samive agregatul mdgomareobaSi arsebuli sxvadasxva saxis mavne nivTierebaTa koncentracia, aRemateba zRvrulad dasaSveb normas, rac uaryofiTad moqmedebs cocxal organizmebze, auaresebs sasicocxlo pirobebs da iwvevs mniSvnelovan materialur zarals.

gamabinZurebeli wyaroebi aris stacionaruli (samrewvelo sawarmoebi, saqvabebi, Tbo da atomuri eleqtrosadgurebi da sxv.) da gadaadgilebadi (avto, sarkinigzo, sahaero, wylis transporti da sxv.).

yvelaze didi wili modis saTbobis (naxSiri, navTobi, bunebrivi airi da sxv.) wviT gamowveul gabinZurebaze. saTbobis sruli wvisas atmosferoSi moxvedril nivTierebaTa (naxSirorJangi, gogirdis Jangi, azoti da sxv.) raodenoba ar qmnis saSiS ekologiur situacias, Mmagram metwil SemTxvevaSi wva arasrulad mimdinareobs (gansakuTrebiT avtotransportSi), ris gamoc atmosferoSi xvdeba dauwvavi saTbobis myari nawilakebis, nacris, mavne gazebis didi raodenoba. maTgan ZiriTadi gamabinZurebelia naxSirbadis, gogirdis, azotis, Wvartlis, mtvris naerTebi. gansakuTrebiT mavnea mxuTavi gazi (naxSirJangi) Ada gogirdovani airi.

atmosferoSi moxvedrili naxSirJangis mxolod mcire nawili miekuTvneba bunebriv warmonaqmns. ZiriTadi nawili teqnogenuria, maTgan 80% avtotransportze modis. avtomobilebis gamonabolqvSi didi raodenobiTaa agreTve naxSirwyalbadi, gogirdovani gazi, azotis Jangi, tyvia da sxv. teqnikurad gaumarTavi (dauregulirebeli) Zravis muSaobis pirobebSi gamonabolqvSi mavne nivTierebaTa raodenoba SeiZleba gaizardos 10-15-jer. saavtomobilo transportTan dakavSirebuli gabinZureba maqsimalur koncentracias aRwevs intensiuri moZraobis quCebSi da magistralebze. mkvlevarebis SefasebiT, erTi avtomobili saSualod yovel 1000 km-ze wvavs erTi adamianis wliur norma Jangbads.

atmosferos gabinZurebaSi mniSvnelovani wili modis sahaero, sarkinigzo da wylis transportze. amasTan, isini xarjaven Jangbadis did raodenobas. erT TviTmfrinavs 1000 km manZilze frenisas saSualod sWirdeba erTi adamianis wliuri norma Jangbadi. zogierTi mkvlevaris SefasebiT orZraviani reaqtiuli TviTmfrinavi sruli datvirTviT afrenisas, asafren bilikze tovebs mavne airebis im raodenobas, romelic 6350 avtomanqanis gamonabolqvis tolia. gabinZurebis yvela wyarodan atmosferoSi wliurad xvdeba saSualod 2 miliardi tona mtveri.

msoflios bevri industriuli qalaqisaTvis namdvil ubedurebad iqca e. w. ,,smogi” _ toqsikuri sqeli nisli, romlis msxverplic aTasobiT adamiania. Mmis ,,samSoblod” londoni iTvleba. bolo periodSi smogebis ,,dedaqalaqad” miCneulia los-anJelesi (aSS).

atmosferos gabinZurebis cocxali bunebisaTvis Zlier saziano gamovlinebas warmoadgens mJavuri wvimebi (mJavuri atmosferuli naleqebi), rasac iwvevs atmosferoSi gogirdisa da azotis Jangebis dagroveba. mJavuri atmosferuli naleqebi (igi SeiZleba movides rogorc wvimis, ise Tovlis saxiT) bunebriv wyaros ZiriTadad warmoadgens vulkanizmi, romelic mecnierTa SefasebiT, yovelwliurad atmosferos ,,tvirTavs” 4_16 mln tona gogirdis naerTebiT. lomis wili mJavur atmosferul naleqebis warmoqmnaSi mainc anTropogenur wyaroebs _ gogirds da azots ekuTvnis. gogirdovani gazi warmoiqmneba naxSiris da navTobproduqtebis wvis da feradi liTonebis mopoveba-gadamuSavebis procesSi.

azotis Jangi warmoiqmneba haerSi azotis JangbadTan SeerTebis Sedegad, maRali temperaturis pirobebSi, umTavresad Siga wvis ZravebSi da saqvabeebSi. mJavuri wvimebi did zians ayenebs bunebas (gansakuTrebiT cocxal), soflis meurneobas da TviT Senoba-nagebobebsac. igi uaryofiTad moqmedebs adamianis janmrTelobaze. aSS -isa da dasavleT evropis samrewvelo kompleqsebisagan Zlier zaraldeba skandinavis qveynebi, agreTve evropuli ruseTi da baltispireTi, vinaidan gamabinZurebel nivTierebaTa nakadis transportirebas axdens dasavleTi qarebi. Aarsebuli informaciiT, am mizeziT SvedeTis oTxiaTasamde tbaSi Tevzi ar binadrobs, xolo norvegiis tbebis 80% mZime ekologiur mdgomareobaSia.

ozonis Sris rRveva da misi gamomwvevi mizezebi. atmosferos gabinZurebasTan dakavSirebuli mwvave ekologiuri (globaluri masStabis) garTulebebidan erT-erTi yvelaze sagangaSoa biosferos, mzis momakvdinebeli ultraiisferi gamosxivebisagan damcavi faris, stratosferuli ozonis fenis rRvevis niSnebi, ozonis xvrelebis warmoqmna da gafarToeba. igi ZiriTadad gamowveulia atmosferoSi freonis da azotis Jangis koncentraciiT. Ppirvelis wyaros ZiriTadad warmoadgens aerozoluri balonebisa da sayofacxovrebo qimiis produqtebis moxmareba. azotovani Jangisa ki _ zebgeriTi TviTmfrinavebis Zravebis muSaoba da azotovani sasuqebis gamoyeneba.

ekologiuri situacia saxarbielo arc saqarTvelos Tavzea. arsebuli informaciiT me-20 s-is meore naxevrisaTvis, respublikis teritoriidan atmosferoSi moxvedrili (gamofrqveuli) mavne nivTierebaTa mTeli masa Seadgenda TiTqmis milionnaxevar tonas, aqedan samrewvelo sawarmoebze modioda daaxloebiT 35%, xolo avtotransportze 65%. gabinZurebis yvelaze maRali maCvenebeli aRiniSneba mTavar samrewvelo da intensiuri avtosatransporto moZraobas qalaqebSi. atmosferos gabinZurebaSi avtotransportis wili yvelaze didia (80%-ze meti) qalaq TbilisSi. erT sul mosaxleze gabinZurebis masa maqsimaluri iyo (daaxloebiT 2400 kg) zestafonSi (ZiriTadi wyaro ,,feromSeni”), aseve maRali maCvenebelia rusTavSi da kaspSi.

H

uaxlesi statistikuri monacemebi. msoflio jandacvis organizaciis kvlevis Sedegad yvelaze “momakvdinebeli” qveyana gare haeris dabiZurebis donis mixedviT aRmoCnda CineTi, aq weliwadSi saSualod milionze meti adamiani iRupeba haeris dabinZurebisa da masTan dakavSirebuli daavadebebis Sedegad. gaeros statistikuri monacemebiT avtomobilebidan, energetikuli centrebidan da sxva wyaroebidan gamoyofili mavne SenaerTebi iwveven sam milionze met sikvdils msoflio maStabiT.

G

gaeros amave saagentos mixedviT CineTis Semdeg yvelaze meti adamiani zemo xsenebuli mizezebiT daiRupa (2012წ) indoeTSi (600,000) da ruseTSi (140,000).

rac Seexeba dasavleT evropas, liderobs germania 26,160 sikvdiliT; didi britaneTi 16,355; safrangeTi 10,954. Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom germanias aqvs bevrad ganviTarebuli industria vidre, magaliTad, did britaneTs da 16 mln-iT didi populacia. Cveni qveynisaTvis es monacemi 3,741-s utoldeba.

kontinentebs Soris (antarqtidis gamoklebiT) yvelaze naklebi sikvdilianoba haeris dabinZurebis Sedegad avstraliaSi dafiqsirda – 94 adamiani.

msoflio jandacvis organizaciasTan erTad 2012 wels (mas Semdeg mzgavsi kvleva ar Catarebula) 16-ma mecnierma msoflios sxvadasxva kvleviTi centrebidan Caatara analizi 3,000-ze meti lokaciis monacemebze dayrdnobiT, romlebic Segrovda miwis zedapirze ganTavsebuli dabinZurebis monitoringis uaxlesi sistemiT, distanciuri zondirebisa da modelirebis meTodebiT. aRniSnuli kvlevis procesSi mecnierebi akvirdebodnen uwvrilesi nawilakebis (2,5 mikroni zomis), cnobili rogorc PM2.5 (particulate matter) garemoSi gafrqvevisa da masSi mimdinare procesebze zemoqmedebis mimdinareobas. Ees nawilakebi aRweven adamianis filtvebSi da swored isini warmoadgenen gare haeris im damabinZureblebs, romlebTanac yvelaze meti sikvdilianobaa dakavSirebuli. “PM 2,5” nawilakebs SeswevT unari gaarRvion filtvebSi arsebuli alveolebis membrana da gavrceldnen adamianis sisxlis mimoqcevis sistemaSi. Aaqedan gamomdinare, cxadi xdeba, rom haeris dabinZureba iwvevs ara mxolod sasunTqi gzebis momakvdinebel daavadebebs, aramed gul-sisxlZarRvTa daavaddebebsac.

D

did britaneTSi mosaxleobis 90% cxovrobs im arealSi, sadac “PM 2,5” nawilakebis koncentracia aRemateba msoflio jandacvis organizaciis SemuSavebul zRvars. ( 10 mikrogrami 1 kubur metr haerSi saSualo wliuri monacemiT). TbilisSi koncentracia dasaSveb zRvars aRemateba 2.9-jer, SedarebisTvis pekinSi igi zRvars cildeba 8,5-jer, deliSi – 12,2-jer, er-riadSi – 15,6-jer. Azogadad, qveynis maStabiT aRniSnuli nawilakebis koncentraciis donis mixedviT saqarTvelo msoflioSi me-19 adgils ikavebs. saqarTveloSi haeris dabinZureba ZiriTadad iwvevs gulis iSemiur daavadebebs. Yyovelwliurad ki Cvens qveyanaSi haeris dabinZurebiT saSualod 12 bavSvi iRupeba.

msoflioSi, mosaxleobis 92% sunTqavs haers, romlis dabinZurebis donec scdeba msoflio jandacvis organizaciis SemuSavebul zRvars. magram “PM 2,5” nawilakebiT gamowveuli sikvdilianobis msoflio ruka radikalurad Seicvleba Tu mas sxva kuTxiT mivudgebiT. gardacvlilTa raodenobiT yovel 100,000 kacze, raoden gasakviric ar unda iyos, siis TavSi eqceva ukraina, 120 gardacvliliT. Aamas savaraudod ganapirobebs aRmosavleT evropaSi da kerZod post sabWoTa sivrceSi, maT Soris ruseTSi mZime industriuli memkvidreoba. Hhaeris dabinZureba ukrainaSi erT sul mosaxleze gaangariSebiT iwvevvs met sikvdils vidre msoflios 5 yvelaze sufTa qveyanaSi erTad aRebuli. M

miuxedavad yovelive zemoT Tqmulisa, mTeli qveynis maStabiT haeris dabinZurebis saSualo doniT msoflioSi pirveli adgili saudis arabeTs uWiravs.

მსოფლიოს ყველაზე სუფთა და ყველაზე დაბინძურებული ჰაერის მქონე ქვეყანათა ათეული კი ასე გამოიყურება:

atmosferos anTropogenuri gabinZurebebisagan dacvis RonisZiebebidan umTavresia:

1. warmoebaSi uaxloesi teqnologiebis danergva;

2. ekologiurad usafrTxo alternatiuli energetikis ganviTაreba (mzis, qaris, hidro, zRvis talRebis da sxv.);

3. sakvamle milebis efeqturi mtver _ da gazdamWeri mowyobilobebiT uzrunvelyofa;

4. tyis aragonivruli Wris aRkveTa da misi masivebis gafarToeba;

5. avtotransportis gadayvana ekologiurad usafrTxo energowvaze (eleqtro da mzis);

6. msoflio okeanis dacva gabinZurebisagan, vinaidan atmosferuli procesebi da masSi Jangbadisa da naxSirorJangis koncentracia bevrad aris damokidebuli okeanis saerTod da kerZod, fitoplanqtonis ekologiur mdgomareobaze.

7. iuridiul-sakanonmdeblo uzrunvelyofa da adamianis ekologiuri kulturis amaRleba.

atmosferos Zlieri anTropogenuri dabinZurebis pirobebSi, misi TviTgawmendis unari ver uzrunvelyofs koncentraciis donis usafrTxo mdgomareobis SenarCunebas, ris gamoc aucilebeli xdeba globaluri masStabis efeqtur RonisZiebaTa gatareba, raTa Tavidan iqnas acilebuli krizisuli (zogjer katastrofuli) ekologiuri situaciis warmoqmnis safrTxe. saqarTvelos SemTxvevaSi, imasTan dakavSirebiT, rom samrewvelo sawarmoTa meti wili gaCerebulia, nawili ki arasruli datvirTviT muSaobs, sagrZnoblad Semcirda atmosferos dabinZurebis stacionaruli wyaroebis wili. samagierod meoradi, gaumarTavi avtomobilebis simravlis gamo uzarmazaria mobiluri wyaroebis mier haeris dabinZurebis maStabebi Tbilissa da sxva mniSvnelovani sididis qalaqebSi. atmosferos dabinZurebis winaaRmdeg mimarTul RonisZiebaTa Soris aseve erT-erTi umTavresia gazdamWeri danadgarebis mowyoba da mavne nivTierebaTa gamonabolqvis Semcireba teqnologiuri procesebis srulyofis gziT.



გამოყენებული ლიტერატურა:

1. თსუ, ბუნებათსარგებლობის გეოგრაფია, ე. დავითაია;

2. Researchgate.net;

3. Nasa Climate Change Agency;

4.World Health Organisation (WHO);

5. Science News Magazine;

ფოტომასალა : 

1. Busines Insider;

2. The Guardian.

ადამიანი და გეოგრაფიული გარემო

                                                                                  

 მას შემდეგ, რაც ადამიანი შრომის პროცესს, შრომის იარაღების წარმოებას დაეუფლა,იგი აღმოჩნდა არა დედამიწის ლანდშაფტური გარსის,არამედ მხოლოდ იმ კონკრეტული ბუნებრივი პირობების გარემოცვაში, სადაც მისი ცხოვრება და სამეურნეო საქმიანობა მიმდინარეობდა. სწორედ ბუნების ეს ნაწილი წარმოადგენს ადამიანისათვის გეოგრაფიულ გარემოს ანუ აუცილებელ სასიცოცხლო პირობას, რომელთანაც ადამიანთა საზოგადოება ისტორიული განვითარების მოცემულ ეტაპზე უშუალო ურთიერთკავშირშია. ამდენად, გეოგრაფიული გარემო არის საცხოვრებელი, ადამიანის სამოქმედო არეალი, მნიშვნელოვანი რესურსული წყარო; აგრეთვე უდიდეს გავლენას ახდენს ადამინაების სულიერ სამყაროზე, მათ ხასიათსა და ჯანმრთელობაზე.        
      საზოგადოების ცხოვრებაში გეოგრაფიული გარემოს მნიშვნელოვანი როლის გააზრებასთან ერთად, არსებობს ამ როლის შეფასების ორი უკიდურესი და ერთმანეთის გამომრიცხავი მცდარი მიდგომაც. კერძოდ, ბუნების მნიშვნელობის გაზვიადება ("გეოგრაფიული ფატალიზმი") და შეუფასებლობა ("გეოგრაფიული ნიჰილიზმი"), რაც, ორივე შემთხვევაში, უარყოფითი შედეგების მომტანია. ეს განსაკუთრებით ეხება მეორე შეცდომას, რომელიც ადამიანებს ბუნების "დაუმორჩილებლობისკენ" მოუწოდებს.
     საზოგადოებისა და ბუნების ურთიერთქმედება. კაცობრიობის მთელი ისტორია მისი ბუნებასთან,გეოგრაფიულ გარემოსთან ურთიერთქმედების ისტორიაა. ამ ურთიერთობის პროცესში მათ შორის მიმდინარეობს ნივთიერებათა ცვლა, რასაც რთული და ხშირად წინააღმდეგობრივი ხასიათი აქვს. ერთი მხრივ, ადამიანი ბუნებას იყენებს თავისი საჭიროებისთვის,მოიხმარს მის სიმდიდრეს. მეორე მხრივ კი, თავისი საქმიანობით ხშირად აზიანებს ბუნებას.
    ადამიანის ბუნებასთან ურთიერთობის პროცესმა ხანგრძლივი ევოლუცია განიცადა. დასაწყისში გადამწყვეტი როლი ბუნებრივ ფაქტორებს ენიჭებოდა. დროთა განმავლობაში სამეურნეო საქმიანობამ და ცხოვრების წესების შეცვლამ განსაზღვრა ადამიანის ბუნებასთან ურთიერთობის ახალი ფორმები. ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია XX საუკუნე, როცა ბუნების და საზოგადოების ურთიერთობაში ხარისხობრივად ახალი ეტაპი დადგა. ამ დროს, სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციის პირობებში, მკვეთრად, ნახტომისებურად იმატა საზოგადოების ზეწოლამ ბუნებაზე და მეტად დაჩქარდა ბუნებრივი ლანდშაფტების ანთროპოგენურ ლანდშაფტებად გარდაქმნა. ბუნების ძირეული შეცვლის ამ პროცესებმა მსოფლიოს ბევრ რეგიონში ფართო ხასიათი მიიღო. ზოგი მეცნიერის გამოთვლით, ანთროპოგენურ ლანდშაფტებს დედამიწის ხმელეთის 60%-ზე მეტი უკავია, ხოლო მათ შორის 20% ძირეულად არის გარდაქმნილი.
    ჩვენს დროში არა მარტო ძალზე დიდია მაღალცივილიზებული და ინდუსტრიალიზებული საზოგადოების ზემოქმედება ბუნებაზე,არამედ მაღალია ბუნებრივი რესურსების გამოყენების ინტენსივობაც. წიაღისეული სიმდიდრეების ინტენსიური ექსპლუატაციით, დასახლებული ადგილების და დამუშავებული ტერიტორიების განუხრელი ზრდით, მსხვილი ქალაქების, სამრეწველო და აგრარული კომპლექსების შექმნით, ადამიანი თავისი მატერიალური კეთილდღეობის გაუმჯობესებასთან ერთად, აღარიბებს, ფიტავს, აბინძურებს და ნარჩენებით შხამავს ბუნებრივ გარემოს. ამდენად, მზარდი მატერიალური კეთილდღეობის ფონზე, საზოგადოება სულ უფრო განიცდის ეკოლოგიურ დისკომფორტს, ხოლო ადამიანის ბიოლოგიური მდგომარეობის არასასიკეთო ელემენტები მრავალნაირი მასობრივი დაავადებების გამომწვევი მიზეზები ხდება.
   ზოგადად, ბუნების ანთროპოგენურმა გარდაქმნამ საზოგადოებას შემდეგი უარყოფითი შედეგები მოუტანა: 1. ბუნებრივი რესურსების გამოფიტვა; 2. ადამიანის გარემოს გაუარესება; 3. პლანეტის გენოფონდის დაკარგვა და ეკოსისტემების ბუნებრივი მრავალფეროვნების შემცირება.
   რეალურ ცხოვრებაში, გარემოზე საზოგადოების ზემოქმედებას, როგორც შეგნებული და მიზანდასახული, ასევე სტიქიური, შემთხვევითი ხასიათ აქვს, ანსხვავებენ რაციონალურ და არარაციონალურ ბუნებათსარგებლობას. რაციონალური ბუნებათსარგებლობა არის სისტემა, რომლის დროსაც მოპოვებული ბუნებრივი რესურსები საკმაო სისრულით გამოიყენება, ამასთან, უზრუნველყოფილია აღდგენადი ბუნებრივი რესურსების განახლება, წარმოების ნარჩენების სრული და მრავალჯერ გამოყენება, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს გარემოს გაჭუჭყიანებას. იგი დამახასიათებელია ინტენსიური მეურნეობისათვის, რომელიც სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის, შრომის საუკეთესო ორგანიზაციის და მაღალმწარმოებლურობის საფუძველზე ვითარდება.
არარაციონალური ბუნებათსარგებლობა ნიშნავს ბუნების მიმართ ცალმხრივ, გამოყენებით დამოკიდებულებას, მისგან რაც შეიძლება მალე და მეტი მოგების მიღებას, ბუნების შენარჩუნებისა და, მით უმეტეს, გაუმჯობესებაზე ზრუნვის გარეშე. დამახასიათებელია ექსტენსიური მეურნეობისათვის, რომელიც ვითრდება ახალი მშენებლობების,ახალი მიწების და ბუნებრივი რესურსების ათვისების, მომუშავეთა რიცხვის საგრძნობი გაზრდის საფუძველზე და წარმოებაში ნაკლებ იყენებს ახალ ტექნიკას და ტექნოლოგიებს. არარაციონალურ ბუნებათსარგებლობას, რომლის უკიდურეს ფორმას მტაცებლურს უწოდებენ, მოჰყვება ბუნებრივი რესურსების შემცირება და გარემოს ხარისხის გაუარესება. მსოფლიო პრაქტიკაში ამის მრავალი სავალალო მაგალითია ცნობილი: არალის და კასპიის ზღვები, ნიადაგების დეგრადაცია(ლათინური ამერიაკა), სარწყავი მიწების მეორადი დამლაშება (აზია), ტროპიკული ტყეების გაუტყეურება და სხვ.
                                                                                                                            
                                                                                                                                (c) ვ.ნეიძე

ენერგიის ალტერნატიული წყაროები: ქარი, მზის, ბიომასის და გეოთერმული ენერგია

ამჟამად საქართველოში გამოიყენება პირდაპირი გათბობის, სათევზე გუბურის გათბობის, სამრეწველო აპლიკაციებისა და სათბურების გასათბობად. გეოთერმული წყლების საერთო რეზერვი დღეში 160,000 კუბურ მეტრს აღემატება. ამ რესურსების 8% მდებარეობს ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში, თუმცა გეოთერმული ველები სამხრეთ-აღმოსავლეთ საქართველოშიც მოიპოვება. ქვეყნის მასშტაბით 44 საბადოში არსებული გეოთერმული წყლის რესურსები გამოედინება 206 ჭისა და ოთხი წყაროს საშუალებით, მათი ტემპერატურა 30-დან 110 გრადუს ცელსიუსამდე დიაპაზონშია. ქვეყნის გეოთერმული რესურსები მაღალი ხარისხისაა, შეიცავს გახსნილი მარილების მინიმალურ რაოდენობას, რაც გამოყენების პროცესში ამცირებს სკალირებას.
მომგებიანი გეოგრაფიული მდებარეობის, ტყეებისა და სოფლის მეურნეობის განვითარებისთვის ხელსაყრელი კლიმატის წყალობით, საქართველოს გააჩნია ბიომასური ენერგოსადგურების შექმნის უდიდესი პოტენციალი, განსაკუთრებით გათბობისა და ცხელი წყლის მისაღებად. ბიომასა სოფლად ენერგომომარაგების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს წყაროდ ითვლება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ქვეყნის მთლიანი ტერიტორიის 40% ტყეებითაა დაფარული. ამჟამად, ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო ამზადებს ბიომასის ენერგოსადგურის საპილოტე პროექტს მესტიაში (სვანეთის რეგიონი), სადაც ხე-ტყის მდგრადი ენერგეტიკული ჯაჭვის გამოყენება მოხდება.
საქართველოს ქარის ენერგიის დიდი პოტენციალი გააჩნია, შეუძლია რა, წელიწადში 4 მლრდ კვტ/სთ-მდე სიმძლავრის ელექტროენერგიის გენერაცია. ქარის სიჩქარის ანაზომების აღება რამდენიმე ათეული წლის მანძილზე ხდებოდა 165 მეტეოროლოგიურ ქვესადგურში. კვლევის შედეგების მიხედვით, საქართველოში ქარის ენერგოსადგურებისთვის ყველაზე შესაფერისი ტერიტორიები მდებარეობს კავკასიის მაღალმთიან ზონაში, სამხრეთ საქართველოს ზეგანზე (ჯავახეთის რეგიონში) და შავიზღვისპირეთის სამხრეთ ნაწილში.
გეოგრაფიული მდებარეობა უზრუნველყოფს საქართველოს მზის მაღალი რადიაციითაც, ხოლო მზის ენერგია ენერგიის საიმედო და ეკოლოგიურად სუფთა წყაროა. მზიანი ამინდი წელიწადში 250-280 დღეს შეადგენს, რაც 108 მგვტ-მდე ელენტროენერგიის გენერაციის საშუალებას იძლევა. მზის ასეთ პოტენციალს შეუძლია წყლის გაცხელება 40-50 გრადუს ცელსიუსამდე. საქართველოს დაცულ რეგიონებში (მაგალითად მტირალას, თუშეთისა და კინტრიშის დაცულ ტერიტორიებზე) განხორციელდა რიგი პროექტებისა, რომელთა მიზანს წარმოადგენდა, მოსახლეობისა და ტურისტული ობიექტების უზრუნველყოფა მზის ენერგიით წარმოებული ელექტრობითა და ცხელი წყლით.

ადამიანისა და ბუნების ურთიერთობა

ადამიანისა და ბუნების ურთიერთობა ჩვენს პლანეტაზე მისი გაჩენის დღიდან იწყება.მას შემდეგ ადამიანი არა მარტო შეეგუა გარემომცველ გარემოს,არამედ აქტიურად დაიწყო მისი გარდაქმნაც:გაჩეხა ტყეები,გადახნა მიწები,გაიყვანა გზები,ააგო ხიდები და კაშხალები,ააშენა ქალაქები და ა.შ.
გეოგრაფიული გარსის განვითარების ისტორიაში დადგა ახალი ეტაპი რომელიც უშუალოდ და მჭიდროდ არის დაკავშირებული ადამიანის სამეურნეო საქმიანობასთან.გეოგრაფიული გარსი გადაიქცა ე.წ ნოოსფეროდ ანუ ადამიანის გონების სფეროდ.ნოოსფერო დედამიწის პლანეტური და მასთან დაკავშირებული კოსმოსური სივრცეა,რომელიც ადამიანის გონებრივი მოქმედების შედეგად გარდაიქმნება და იმართება.
მრავალი მილიონი წლის განმავლობაში დედამიწაზე ბუნებრივი კომპონენტების გარკვეული წონასწორობა ჩამოყალიბდა.ადამიანი თავისი არსებობის დღიდან გავლენას ახდენს მასზე.
მოსახლეობის რაოდენობის ზრდამ,მეცნიერებისა და ტექნიკის განვითარებამ ადამიანს გაუადვილა ბუნებრივის გამოყენება. მაგ.: სასარგებლო წიაღისეული,რომელიც ბუნებაში მილიონობით წლის განმავლობაში გროვდებოდა,ადამიანმა სულ რამდენიმე ათეულ წელიწადში სხვადასხვა ტერიტორიაზე გადაიტანა;ადამიანის საქმიანობის შედეგად გაჩნდა ახალი ნივთიერებები და სხეულები,რომლების ბუნებისთვის არ არის მახასიათებელი.
ადამიანის საქმიანობის შედეგად დედამიწის ბუნებამ ბევრ ადგილას შეიცვალა პირვანდელი სახე.გაჩნდა რელიეფის ისეთი ფორმები,როგორიცაა ტერასები,ღხრილები ხრამები,ყორღანები და სხვ.
გარემომცველი ბუნების გარდა ადამიანებს არსებობის სხვა წყარო არ გააჩნიათ,ამიტომ მისი სიმდიდრეების გამოყენებისას საჭიროა ზომიერება და მოფრთილება.ბუნებისგან უნდა ავიღოთ იმდენი,რამდენიც გვესაჭიროება და გამოვიყენოთ მთლიანად და ეკონომიურად.

მზის ენერგია

დედამიწაზე მზე ენერგიის ამოუწურავი წყაროა. დღესდღეობით ტექნიკისა და ტექნოლოგიების განვითარების მზარდი ტემპები ამ ენერგიების უფრო ეფექტურად გამოყენების საშუალებას იძლევა ვიდრე ეს წინა წლებში იყო შესაძლებელი. მზის ენერგო დანადგარების საშუალებით შესაძლებელია მზის ენერგიის თბურ ან ელექტრო ენერგიად გარდაქმნა, შესაბამისად ანსხვავებენ  მზის თერმულ დანადგარებს და  მზის ფოტოელემენტებს (მზის პანელებს). ამ დანადგარებიდან მიღებული თბური და ელექტრო ენერგიის გამოყენება შესაძლებელია როგორც საყოფაცხოვრებო, ასევე ენერგეტიკული მიზნებისათვის. დანადგარის ეფექტურობა დამოკიდებულია მზის გამოსხივებაზე (მუშა ზედაპირზე დაცემული სხივების დახრის კუთხესა და რაოდენობაზე) და დანადგარის მარგი ქმედების კოეფიციენტზე (მქკ)
მზის დაცემის კუთხის მქკ
საქართველოში მზის ნათების ხანგრძლივობის საკმაოდ მაღალი წლიური მაჩვენებელია. იგი ძირითადად დამოკიდებულია ღრუბლიანობაზე, რომელიც საქართველოში ზომიერია. მზის ნათების საშუალო წლიური ხანგრძლივობა 250 – დან 280 დღემდე მერყეობს და დაახლოებით 1360 სთ-დან 2500 სთ-მდე იცვლება. ეს მაჩვენებელი მაღალია შირაქის ველსა და გარდაბნის ვაკეზე, ხოლო დაბალი აჭარის მიდამოებსა და კავკასიონის მაღალ მთიანეთშია.
საქართველოს ტერიტორიის გეოგრაფიული მდებარეობა, უფრო სწორედ, მისი განედური განფენილობა უმნიშვნელოა (დაახლოებით 2.5 გრადუსი), რაც ვერ განაპირობებს მზის რადიაციის სერიოზულ ცვლილებას მის ჩრდილო და სამხრეთ ნაწილებს შორის. ამის გამო რადიაციის განაწილება ძირითადად დამოკიდებულია ღრუბლიანობაზე, ჰაერის სიმკვრივესა და გამჭირვალობაზე.
ღრუბლიანობა საქართველოს ტერიტორიაზე არათანაბარი განაწილებით ხასიათდება. იგი გაცილებით მეტია დასავლეთ საქართველოში, რაც გამოწვეულია შავი ზღვის სიახლოვითა და ნალექების დიდი რაიოდენობით. ამიტომ ჯამური რადიაციის მინიმალური მაჩვენებლებით ხასიათდება კოლხეთის დაბლობის სამხრეთი ნაწილი.
საქართველოს ვაკე-დაბლობების, დაბალი და საშუალო მთებისათვის დამახასიათებელია ჯამური რადიაციის საშუალო (წელიწადში 120-130 კკალ/სმ2) მაჩვენებელი. აბსოლუტური სიმაღლის მატებასთან ერთად, დაახლოებით 2000 მეტრ სიმაღლემდე, ღრუბლიანობა მატულობს, რის შედეგადაც გაბნეული რადიაცია იზრდება, პირაპირი რადიაცია კი მცირდება. ამის გამო ჯამური რადიაცია არ იცვლება.
საქართველოში მზის რადიაციის კარგად გამოხატული სეზონურობა ახასიათებს. ზაფხულში, დღის მაქსიმალური ხანგრძლივობა და მზის სხივების დაცემის დიდი კუთხე შესაბამისად განაპირობებს ჯამური რადიაციის დიდ მაჩვენებელს, ზამთარში კი - უმნიშვნელოს.
საქართველოს ტერიტორიაზე მზის წლიური ჯამური გამოსხივება კვადრატულ მეტრზე 1250 – 1800 კვტ./სთ – მდე მერყეობს რაც დაახლოებით 120 ლიტრ დიზელის საწვავს ან 130 კუბ. მეტრ ბუნებრივ აირის ეკვივალენტურია.

გალაპაგოსის კუნძულები

  გალაპაგოსის კუნძულები გამოირძევა თავისი ენდემური ჯიშის ცროველებით, ის სხვა ცივილიზაციას მოწყვეტილია, სხვა ჰავაა და სხვა ტემპერატურა. კლიმატური და გეოგრაფიური პირობების გამო აქ მიგრირებულმა ცხოველებმა განიცადეს მრავალნაირი მუტაცია და საბოლოოდ განსხვავებული ჯიშები მივიღეთ. მათ აკვირდებოდა ჩარლზ დარვინი. აქ გატარებული დროის განმავლობაში, დაკვირვებებზე დაყრდნობით, მოგვიანებით მან გამოაქვეყნა თავისი გახმაურებული ნაშრომი „სახეობათა წარმოშობა“.
სწორედ გალაპაგოსის გამოკვლევის შემდეგ მიხვდა თუ როგორ წარმოიქმნებობა ახალი სახეობები.
  გალაპაგოსზე მიგრივებული ცხოველები დროთა განმავლობაში იმდენად შეიცვალნენ, რომ მათი წინაპრისგან რადიკალურად განსხვავებული ნიშანთვისებები ჩამოუყალიბდათ.
  მაგალითად ნახეთ გალაპაგოსის რამდენიმე ენდემი:

იგუანა

გალაპაგოსის გიგანტური კუ

შავ-წარბა ალბატროსი

საქართველოს დაცული ტერიტორიები და მათთან დაკავშირებული პრობლემები

ორიოდე სიტყვით მინდა მიმოვიხილო საქართველოს დაცულ ტერიტორიები და მათ ეფექტურ მართვასთან დაკავშირებული პრობლემები. ალბათ დამეთანხმებით, რომ ჩვენს დროში გარემოს დაცვის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური საშუალება, სწორედ, ადამიანის საქმიანობის შედეგად ნაკლებდაზიანებული ტერიტორიების დაცვაა,იქ არსებული ბიომრავალფეროვნებისა და კულტურული გარემოს დაცვისა და შემდგომი კონსერვაციისათვის.
დღეისათვის საქართველოში დაცული ტერიტორიების ხუთი კატეგორიაა წარმოდგენილი და მათი საერთო ფართობი 462,676.5 ჰექტარს შეადგენს (ქვეყნის მთლიანი ტერიტორიის 7,0%).სიტყვა ძალიან რომ არ გამიგრძელდეს,აქ არ დავიწყებ თითოეული კატეგორიის აღწერას,მაგრამ გეტყვით,რომ ჩვენს ქვეყანაში ამჟამად ფუნქციონირებს 18 ნაკრძალი (საერთო ფართობით 169,391 ჰა), 8 ეროვნული პარკი,11 აღკვეთილი (საერთო ფართობით 54,184 ჰა),ერთი დაცული ლანდშაფტი - თუშეთის დაცული ლანდშაფტი(27,903 ჰა) და რამდენიმე ბუნების ძეგლი.
მიუხედავად დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მიერ ბოლო წლებში გადადგმული რამდენიმე ეფექტური ნაბიჯისა (ვაშლოვანის დაცულ ტერიტორიებზე ჯეირანის რეინტროდუქცია,ჯავახეთის დაცლი ტერიტორია და ა.შ) ჯერ კიდევ საკმაოდაა პრობლემები.. საბჭოთა მმართველობის პერიოდიდან მოყოლებული ვერ ხერხდება ნაკრძალთა უმრავლესობაში სრული ნაკრძალის რეჟიმის დაცვა, რაც გამოწვეულია მათ ტერიტორიაზე ბრაკონიერობისა და შინაური პირუტყვის ძოვების ფაქტების არსებობით. ამ ყველაფერს განაპირობებს ადგილობრივი მოსახლეობის დაბალი შეგნება გარემოსდაცვითი კუთხით,ამიტომ აუცილებლია დაცული ტერიტორიების შესახებ პროპაგანდის გატარება. გარემოსდაცვით პრაქტიკაში პროპაგანდასა და მოსახლეობის შეგნების ამაღლებას ხომ ერთ-ერთი გადამწყვეტი როლი აკისრია. ამ მხრივ კი ჩვენს ქვეყანაში თითქმის არაფერი კეთდება,თუარ ჩავთვლით ერთეულ ღონისძიებებს(მაგ. ალგეთის ეროვნული პარკის ადმინისტრაციის საგანმანათლებლო პროექტს მიმდებარე სოფლების სკოლებში);ასევე საჭიროა მონიტორინგი ვიდეომახეებით ბრაკონიერთა გამოვლენის მიზნით და სხვ.
ქვეყნის ასეოდენ მდიდარი ბიომრავალფეროვნების შედარებით სრულყოფილად დაცვისათვის აუცილებელია არსებული დაცული ტერიტორიების ქსელის გაფართოება.. ცენტრალურ კავკასიონზე (სვანეთი-რაჭის მონაკვეთი), რომელიც საქართველოში ბიოლოგიურად მეტად საინტერესო ადგილს წარმოადგენს, არ არსებობს არცერთი დაცული ტერიტორია. გარდა იმისა რომ,ეს ტერიტორია ენდემების გასაოცარი სიმდიდრით გამოირჩევა და ჰაბიტატებს ჯერ კიდევ ძლიერად არ დატყობია ადამიანის ხელი,ვარაუდობენ, რომ სწორედ ამ მონაკვეთზე მიმდინარეობს ჯიხვის ჰიბრიდიზაცია.. ნაპოვნია რქები რომლებიც მოყვანილობით არც დასავლეთ და არც აღმოსავლეთ კავკასიური ჯიხვის რქებს არ ჰგავს. ეს უკანასკნელი კი აქ ნადირობის ერთ-ერთ მთავარ ობიექტს წარმოადგენს და ამიტომაც დღითი-დღე კლებულობს ისედაც კატასტროფულად მცირე რაოდენობა.. გარკვეული პერიოდი იყო საუბარი ზემდგომ ეშელონებში ამ ტერიტორიების დაცულად გამოცხადებაზე,მომზადდა 5 წლიანი საწყისი მართვის მენეჯმენტის გეგმები,გამოიყო გარკვეული თანხები,მაგრამ შედეგი არ ჩანს,ერთ მშვენიერ დღეს ეს ყველაფერი სადღაც გაქრა..
აუცილებელია შესაბამისი კატეგორიის დაცულ ტერიტორიებზე მდგრადი ტურიზმის განვითარება და არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მათი ჭარბი რეკრეაციული დანიშნულებით გამოყენება რათა არ მოხდეს ლანდშაფტის დეგრადირება და ბიომრავალფეროვნებაზე შემაწუხებელი ფაქტორების გაზრდა,ისე როგორც ეს მოხდა მაგალითად იმერეთის მღვიმეთა დაცულ ტერიტირიებზე..
საერთოდ ზედმეტია საუბარი დროებით ოკუპირებულ ტერიტორიებზე არსებული დაცული ტერიტორიების შესახებ(რიწის,ფსხუ-გუმისთის,ბიჭვინთა-მიუსერის,სკურჩისა და ლიახვის ნაკრძალები).. არსებული ინფორმაციით საერთოდ მომსპარია ინფრასტრუქტურა და დარღვეულია ნაკრძალის რეჟიმი,რუსული მხარის მიერ ხორციელდება სამონადირეო ტურების ორგანიზება.. არადა აქ არსებული ბიომრავალფეროვნება პრაქტიკულად შეუფასებელი სიმდიდრეა :(
ერთი სიტყვით,ძალიან რომ არ გამიგრძელდეს,ვთქვათ თუ რა შეიძლება იყოს გამოსავალი დაცული ტერიტორიების ეფექტურ მართვაში არსებული პრობლემებიდან. პირველ რიგში აუცილებელია კადრების დაკომპლექტება პროფესიონალი და საქმეზე ორიენტირებული სპეციალისტებით, რეინჯერთა რიცხვისა და უფლებების გაზრდა, ასევე მათი სათანადო აღჭურვა,დაცული ტერიტორიების ქსელის გაფართოება,ეროვნული პარკების შესაბამისი ინფრესტრუქტურით აღჭურვა,მათი შემდგომი გამოყენებისათვის მდგრადი ეკოტურიზმის განვითარების კუთხით,მოსახლეობაში პროპაგანდის გატარება და ა.შ. ძალიან ბევრ ქვეყანაში დაცული ტერიტორიების პრაქტიკა ამართლებს და უზრუნველყოფილია მათი ეფექტური მართავა.შეიძლება ითქვას,რომ აშშ-ში ფუნქციონირებს ერთ-ერთი ყველაზე დახვეწილი სისტემა National Park Servise,რომლის მაგილითზეც შეგვიძლია ბევრი კარგი ვისწავლოთ. სასიხარულოა,რომ მეგობარი სახელმწიფოებისაგან უკვე ვიღებთ ბევრ დადებითს და აუცილებელია ეს ტენდენცია კიდევ უფრო გაფართოვდეს,მაგალითად ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი ევროპის დაცული ტერიტორიების pan parks-ის წევრია,რაც მის მაღალ დონეზე დაცულობას უზრუნველყოფს. მაგრამ ვერცერთი ორგანიზაცია თუ სერვისი ვერ იქნება აბსოლუტური დაცულობის გარანტი,ამ საქმეში გადამწყვეტი როლი მხოლოდ ადამიანის შეგნებას აკისრია! და ჩვენი მოძრაობის პრიორიტეტიც სწორედ მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლება და ბუნებასა და დამიანს შორის ურთიერთობის მოწესრიგებაა..

რუვენზორი

რუვენზორი — მთის მასივი აღმოსავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში, უგანდისა და კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას შორის. სიმაღლე 5109 მ (მწვერვალი სტენლი). სიგრძე 120 კმ. აგებულია კამბრიულისწინა კრისტალური ქანებით. თხემურ ნაწილში არის დაახლოებით 35 მცირე მყინვარი, რომელთა საერთო ფართობია 5 კმ². 1906 წელს მყინვარების რაოდენობა 43 აღწევდა, ხოლო ფართობი 7,5 კმ²-ს. 2005 წელს მუდმივი გამყინვარების ფართობი დაახლოებით 1,5 კმ² იყო და შეინიშნებოდა მხოლოდ 3 მთაზე. მყინვარები დაახლოებით 4200 მ სიმაღლემდე ეშვება. მეცნიერების ვარაუდით, 2020 წლისთვის მყინვარები სავსებით გაქრება. ფერდობებზე ნოტიო ტროპიკული ტყეებია. კალთები 2600 მ სიმაღლემდე შემოსილია მთის ნოტიო მარადმწვანე ტყით, რომელიც ნაწილობრივ შეცვლილია მეორეული სავანით. ტყის ზედა საზღვრის გასწვრივ არის ბამბუკის რაყები, 2600-იდან 3800 მ სიმაღლემდე — სუბალპური მცენარეულობა, 3800 მ-ის ზევით — ალპური სარტყელი, 4600-4800 მ-ის ზევით — მუდმივი თოვლი დამყინვარები. მასივის გარკვეული ნაწილი უკავია რუვენზორის ეროვნულ პარკსა და ვირუნგის ეროვნულ პარკს.

რუვენზორი აღმოაჩინა ჰენრი სტენლიმ 1876 წელს, რომელმაც ჩაიწერა ქედის რიგი სახელწოდება, რომელიც ცნობილი იყო ადგილობრივ მოსახლეობაში: ავირიკა, ავრუკა, ბუგომბოვა, უფრო ხშირად რუვენზურურუ, რუვანჯურა, რუნსორო, რომელთაგან თანამედროვე რუვენზორი ნიშნავს „წვიმის შემოქმედს“, „ღრუბლების მბრძანებელს“.